Giỏ hàng

Giải mã “hiện tượng nông nghiệp” Sơn La

Sơn La một thời “ngô leo lên núi, núi ngả cúi đầu” bấp bênh vụ đói, vụ no, bao chùm cuộc sống nghèo khó. Chủ trương về phát triển cây ăn quả trên đất dốc như một cuộc cách mạng nông nghiệp ở Sơn La làm thay đổi nhận thức của nhà quản lý và tư duy của người sản xuất, làm cho cây trái ngát xanh triền đồi, những mùa quả ngọt bội thu. Đúng như lời phát biểu của đồng chí Phan Đình Trạc, Trưởng ban Nội chính Trung ương tại Đại hội đại biểu Đảng bộ tỉnh Sơn La lần thứ XV, nhiệm kỳ 2020-2025, Sơn La là một “hiện tượng” trong phát triển kinh tế đối với các tỉnh Tây Bắc nói riêng và nhiều tỉnh khác nói chung.

Gỡ nút thắt, chuyển hướng sản xuất

Thời điểm này, 5 năm trở về trước, khắp nơi trên địa bàn tỉnh nghi ngút khói từ những vạt nương, triền đồi, người dân phát, đốt nương, làm đất chuẩn bị gieo ngô, xuống hom sắn. Những vạt nương cháy xám, tro cuốn theo chiều gió, bụi đỏ mắt, rừng thu hẹp dần, đồi trọc lốc. Thời hoàng kim, Sơn La là vựa ngô lớn nhất, nhì cả nước, vụ nào lãi 20-30 triệu đồng/ha đã nức lòng nông dân. Trông chờ chủ yếu vào cây ngô nhưng khi rớt giá, khiến bao hộ nông dân lao đao, tái nghèo, đói vẫn hoàn đói. Thậm chí có nhà phải bán nương gán nợ, đi làm thuê trên chính mảnh đất của mình.

Thực tiễn yêu cầu phải chuyển đổi cây trồng hiệu quả kinh tế cao hơn, nhưng cây gì thì bao năm vẫn chưa tìm ra? Thực tiễn cũng xuất hiện cách làm mới, một số hộ nông dân đã áp dụng kỹ thuật ghép cải tạo vườn cây ăn quả giống cũ, có tín hiệu tích cực, hé mở một hướng đi tươi sáng hơn. Đồng chí Hoàng Văn Chất, nguyên Bí thư Tỉnh ủy, từng chia sẻ: Tập thể Ban Thường vụ Tỉnh ủy đã có thời gian tranh luận khá “căng”, song đã đi đến thống nhất và quyết tâm cao thực hiện... Chúng ta mới thực sự hiểu sự đấu tranh tư tưởng trong bản thân mỗi đồng chí lãnh đạo và tập thể lãnh đạo của tỉnh đã thật sự khó khăn. Do đó, chỉ có dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm để đưa ra quyết định cho một Sơn La trong tương lai.

Xuất khẩu nhãn Sơn La sang thị trường Trung Quốc và các nước.

Giai đoạn 2015 - 2020, Tỉnh ủy ban hành 8 văn bản chủ yếu liên quan đến phát triển cây ăn quả, đặc biệt là Kết luận số 121-TB/TU 30/11/2015 của Ban Thường vụ Tỉnh ủy về chủ trương trồng cây ăn quả trên đất dốc có ý nghĩa cởi nút thắt, mở đầu cho quá trình chuyển đổi sản xuất. Tỉnh ủy đã tập trung lãnh đạo, chỉ đạo phát triển cây ăn quả với quy mô hợp lý, từng bước giảm vững chắc diện tích canh tác cây lương thực trên đất dốc; lấy sản xuất quả hàng hóa là mục tiêu gắn với thị trường tiêu thụ ổn định; chú trọng ứng dụng công nghệ cao vào sản xuất; phát triển vùng nguyên liệu quả gắn với các nhà máy chế biến, tăng hiệu quả kinh tế, giải quyết việc làm. Chỉ đạo thành lập các HTX trở thành trung tâm ứng dụng kỹ thuật, thống nhất quy trình sản xuất an toàn và là đầu mối ký kết với các doanh nghiệp thu mua nông sản cho nông dân.

HĐND tỉnh đã ban hành 5 nghị quyết liên quan đến cơ chế, chính sách phát triển cây ăn quả phù hợp với nguyện vọng của nhân dân và đúng thời điểm, đã hỗ trợ gần 42 tỷ đồng cho các doanh nghiệp, HTX, hộ gia đình. Cùng với sự vào cuộc của các cấp, các ngành từ tỉnh đến cơ sở tạo nên khí thế mạnh mẽ trong việc chuyển đổi cơ cấu cây trồng, ứng dụng kỹ thuật vào sản xuất, hình thành vùng nguyên liệu tập trung, tạo ra sản phẩm nông nghiệp chất lượng và giá trị cạnh tranh cao, đáp ứng nhu cầu tiêu thụ, xuất khẩu.

Sức sống mới trên những vườn đồi

Mùa này, đâu đâu cũng thấy những triền đồi ngút ngàn hoa trái, mang niềm vui tới người nông dân. Xã Cò Nòi (Mai Sơn) từng là vựa ngô “vàng”, mía ngọt. Nhưng nay trên 1.200 ha cây ăn quả, mới là cây chủ lực làm giàu cho nông dân. Mới 30 tuổi, anh Bùi Văn Lộc, tiểu khu 32, xã Cò Nòi (Mai Sơn) đã có thu nhập 1,5 tỷ đồng/năm. Thừa kế 1 ha na dai của bố mẹ và kinh doanh dịch vụ nông nghiệp, anh đã gây dựng cơ ngơi đáng nể, mua đất mở rộng diện tích lên 7 ha na dai, na Thái, na Đài Loan. Anh còn liên kết 22 hộ nông dân thành lập HTX Bảo Khánh, với 60 ha na cùng sản xuất theo quy trình VietGAP, được Cục Sở hữu trí tuệ (Bộ Khoa học và Công nghệ) công nhận nhãn hiệu “Na Thái Mai Sơn, đặc sản Sơn La”, doanh thu gần 1 tỷ đồng/thành viên/năm.

Vùng trồng cây ăn quả tập trung tại xã Cò Nòi (Mai Sơn).

Hình ảnh người nông dân lái xe ô tô bán tải đi nương như anh Lộc giờ đây không còn hiếm ở nhiều nơi. Riêng ở Cò Nòi hơn 50% trên tổng số 1.535 hội viên nông dân toàn xã đạt danh hiệu SXKD giỏi các cấp, với thu nhập từ vài trăm triệu đến cả tỷ bạc mỗi năm. Phạm vi toàn tỉnh có hàng vạn nông dân SXKD giỏi cấp xã, khoảng 1.700 hộ SXKD giỏi cấp huyện, 1.224 cấp tỉnh, 183 hộ cấp trung ương, nổi lên nhất là trồng cây ăn quả. Tiêu biểu, như: Gia đình ông Tráng A Cao, bản Hua Tạt, xã Vân Hồ, huyện Vân Hồ, cũng như các hộ dân trong bản trồng ngô hiệu quả kinh tế thấp, cuộc sống khó khăn đã trở thành hộ giàu có từng trồng cây ăn quả. Ông chia sẻ: Được chính quyền địa phương tuyên truyền, gia đình tôi đã chuyển đổi 5 ha trồng ngô sang trồng các loại cây ăn quả và 300 m² dâu tây trong nhà lưới. Toàn bộ diện tích đã được lắp hệ thống tưới tiết kiệm, sử dụng thuốc sinh học và bón bằng các loại phân hữu cơ. Gia đình thu nhập khoảng 350 triệu đồng/năm.

Còn gia đình chị Lò Thị Liên, tiểu khu Mé Lìu, thị trấn Ít Ong (Mường La), không những ghép cải tạo 60 cây nhãn địa phương của gia đình trồng từ những năm 1995, mà còn thuê 4 ha nhãn và xoài đã trồng sẵn và tiến hành cải tạo bằng giống nhãn chín sớm và xoài Đài Loan. Đất không phụ công người, vườn cây ăn quả phát triển tốt, thu khoảng 450 triệu đồng/năm. Gia đình chị còn tạo việc làm thời vụ cho 20 lao động địa phương với 150 nghìn đồng/ngày...

Những hiện hữu về thay đổi cuộc sống người nông dân càng minh chứng về chủ trương đúng, chính sách hợp lòng dân, triển khai thực hiện hiệu quả. Sau 5 năm nỗ lực đưa cây ăn quả lên đất dốc, từ một tỉnh chỉ bán sắn, bán ngô, Sơn La đã trở thành vựa cây ăn quả lớn thứ 2 toàn quốc, được các đồng chí lãnh đạo Đảng, Nhà nước đánh giá là “hiện tượng nông nghiệp”, với nhiều mô hình thu nhập cao từ 200 - 400 triệu đồng/ha, đặc biệt na thu hơn 350 triệu đồng/ha; dâu tây 420 triệu đồng/ha...

Toàn tỉnh đã chuyển đổi gần 52.200 ha cây trồng khác sang trồng cây ăn quả (trên 32.500 ha đất trồng lúa nương, ngô, sắn). Đến năm 2020, tổng diện tích cây ăn quả trên 78.850 ha; sản lượng cây ăn quả 336.330 tấn, cả diện tích và sản lượng gấp hơn 3,3 lần năm 2015; giá trị sản xuất đạt gần 3.040 tỷ đồng, bằng 22,1% giá trị sản xuất ngành trồng trọt; tốc độ tăng bình quân 20,98%/năm.

Sơn La đã đưa vào trồng thử nghiệm các giống cây trồng mới có năng suất, chất lượng cao, chống chịu sâu bệnh, phù hợp với điều kiện tự nhiên của địa phương; công nhận, quản lý và hướng dẫn khai thác nguồn giống cây đầu dòng. Nông dân thành thục ghép cây như những kỹ sư nông nghiệp lành nghề, với tổng diện tích trên 13.100 ha ghép cải tạo; áp dụng kỹ thuật rải vụ, có thể cho nhãn, xoài thu hoạch dịp tết với giá bán gấp 6 lần chính vụ; làm cho na ra nhiều lứa quả trong năm, thời gian thu hoạch kéo dài đến Tết Nguyên đán.

Độ dốc, độ cao và chênh lệch nhiệt độ ngày-đêm là những khó khăn sản xuất nông nghiệp trước đây, song đã biến thành lợi thế, tạo sản phẩm quả Sơn La có hương vị, chất lượng khác biệt với các địa phương khác.

Hướng phát triển bền vững

Mỗi vụ thu hoạch quả, cả tỉnh như vào chiến dịch, tổ chức rầm rộ các hoạt động xúc tiến tiêu thụ, xuất khẩu nông sản, như: Tuần hàng trái cây, nông sản an toàn; Hội chợ thương mại nông sản vùng Tây Bắc; Lễ hội hái mận Mộc Châu, Ngày hội xoài Yên Châu, Ngày hội nhãn Sông Mã.... Thị trường xuất khẩu quả ngày càng được mở rộng, năm 2020, mặc dù ảnh hưởng dịch COVID-19, nhưng toàn tỉnh vẫn xuất khẩu hơn 21.000 tấn quả các loại sang các thị trường: Trung Quốc, Úc, Hàn Quốc, Nhật Bản, EU, Mỹ, Đài Loan, UAE... giúp nông dân 3 được “được mùa, được giá, được thu nhập”. 

Công tác thu hút đầu tư xây dựng các nhà máy chế biến sản phẩm quả được đặc biệt quan tâm, gồm: Nhà máy chế biến chanh leo, rau, củ, quả xuất khẩu của Tập đoàn Nafoods tại huyện Mộc Châu; Nhà máy bảo quản và chế biến sản phẩm nông nghiệp công nghệ cao của Tập đoàn IC Food Hàn Quốc tại huyện Vân Hồ; Nhà máy chế biến quả, đồ uống nước quả công nghệ cao của Tập đoàn TH tại huyện Vân Hồ; Nhà máy chế biến rau quả DOVECO Sơn La của Công ty cổ phần Thực phẩm xuất khẩu Đồng Giao tại Mai Sơn... Ngoài ra, còn phát triển gần 500 cơ sở sơ chế, chế biến quả quy mô nhỏ của các hộ gia đình, HTX, doanh nghiệp chế biến lượng không nhỏ sản phẩm hằng năm và đã sản xuất ra 25 sản phẩm OCOP như: mận sấy thảo dược; hồng giòn sấy dẻo; thanh long sấy dẻo; chuối sấy dẻo Yên Châu; mứt dâu tây Mộc Châu; Long nhãn sấy khô; mật hoa Nhãn; Táo đại Hưng Thịnh; Quýt ngọt Nghĩa Hưng...

Hệ thống tưới tiết kiệm nước cho cây ăn quả tại HTX Nông nghiệp an toàn Chiềng Hặc (Yên Châu).

Trao đổi với phóng viên bên lề Hội nghị thúc đẩy cơ cấu lại nông nghiệp các tỉnh vùng Trung du và miền núi Bắc bộ giai đoạn 2021-2025 tại tỉnh Sơn La dịp cuối tháng 9/2020, đồng chí Nguyễn Xuân Cường, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và PTNT, khẳng định: 5 năm gần đây, Sơn La nổi lên như một “hiện tượng kinh tế nông nghiệp” với bước tiến rõ nét trong tái cơ cấu nông nghiệp, nông thôn. Việc phát triển vùng nguyên liệu gắn với xây dựng, tăng năng lực các nhà máy chế biến đã trực tiếp giúp nâng cao giá trị sản phẩm, nông sản Sơn La đang là sự lựa chọn thường xuyên, tin cậy của nhiều người.

Định hướng phát triển bền vững, tỉnh Sơn La ưu tiên phát triển nông nghiệp công nghệ cao, công nghệ sinh học thân thiện môi trường; tập trung phát triển sản xuất, bảo quản, chế biến quả thành ngành công nghiệp sản xuất hàng hóa lớn, có khả năng cạnh tranh quốc tế cao, gắn với cơ cấu lại ngành nông nghiệp, hiện đại hoá ngành nông nghiệp và xây dựng nông thôn mới; phát triển công nghiệp chế biến sâu một số loại quả theo công nghệ tiên tiến, đáp ứng tiêu chuẩn thị trường nhập khẩu. Xây dựng hệ thống logistics hiện đại, đồng bộ phục vụ vận chuyển, lưu thông phân phối các sản phẩm quả...

Nhìn lại 5 năm thực hiện chủ trương của tỉnh phát triển cây ăn quả, tuy chưa đạt con số 100.000 ha vào năm 2020, song kết quả trên cả mong đợi đã làm xoay chuyển ngành nông nghiệp, tạo nên “hiện tượng nông nghiệp” Sơn La. Từ chủ trương phát triển cây ăn quả như mũi tên trúng 3 đích. Ngoài hiệu quả kinh tế, còn mang hiệu quả xã hội tích cực: Giải quyết việc làm, thu nhập cho người nông dân thông qua việc thu hút các nhà máy chế biến quả; phát triển HTX sản xuất, chế biến quả đã góp phần thực hiện thắng lợi tiêu chí 13 về tổ chức sản xuất của Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới, giải quyết việc làm cho gần 5.000 lao động. Hiệu quả môi trường cũng thấy rõ, những vạt nương đã xanh lại bằng lá chắn cây ăn quả ngăn xói mòn, rửa trôi, bạc màu đất, tạo ra tính đa dạng sinh học.

Vùng trồng nhãn xuất khẩu của HTX Phương Nam, xã Lóng Phiêng (Yên Châu) được giám sát qua hệ thống camera.

Thành công chủ trương phát triển cây ăn quả của tỉnh Sơn La là xuất phát từ thực tiễn, đáp ứng yêu cầu thực tiễn, nên sớm đi vào thực tiễn. Yêu cầu sản xuất và thị trường tiêu thụ nông sản nói chung, sản phẩm quả nói riêng sẽ nhiều biến động, có khi thuận, khi nghịch, đòi hỏi phải luôn bám sát thực tiễn để có những điều chỉnh phù hợp, đảm bảo phát triển nhanh, xanh, bền vững.